Sobór Chrystusa Zbawiciela

Chrystusa Zbawiciela, jego losy ściśle wiążą się z trudną historią Rosji i Związku Radzieckiego.

W październiku 1812 r. car Aleksander I podpisał manifest, w którym obiecał jako dziękczynienie za zwycięstwo nad cudzoziemcami wybudować w Moskwie cerkiew pod wezwaniem Chrystusa Zbawiciela. Według pierwotnego projektu olbrzymia świątynia – panteon miałaby wznieść się ponad Moskwą na Wróblowych Wzgórzach (Worobijowyje Gory). Tam też w 1817 r. został położony kamień węgielny pod świątynię, jednak projektu nie udało się zrealizować. W 1825 r. umarł car Aleksander I, a jego syn Mikołaj zmienił projekt i wybrał inną lokalizację, w pobliżu Kremla, na miejscu dawnego klasztoru Aleksiejewskiego (Alieksiejewskij monastyr`), skąd świątynia byłaby również widoczna na całą Moskwę.
W 1839 r. położono kamień węgielny. Budowę zewnętrzną zakończono dopiero w 1860 r. i wówczas przystąpili do pracy artyści (m.in. Kramskoj, Surikow). Ogromną rolę przy wykończeniu wnętrza świątyni odegrali rzeźbiarze. Powstał największy obiekt sakralny Moskwy. Unikalny ikonostas z wykonanymi z brązu Carskimi Wrotami ma kształt ośmiobocznej namiotowej kapliczki z kopułkami na podobieństwo soboru Wasyla Błogosławionego. Ogromna przestrzeń wewnątrz soboru miała symbolizować chroniony opieką Chrystusa Plac Czerwony. Ściany zostały z dwóch stron pokryte płyta- mi z ałtajskiego, podolskiego i fińskiego granitu. W specjalnym przejściu umieszczono 177 marmurowych tablic z nazwiskami poległych, rannych i odznaczonych oficerów, datami i opisem głównych bitew 1812 r. oraz wymienionymi nazwami wojskowych oddziałów i ich dowódców. W 1883 r. miało miejsce uroczyście poświęcono cerkiew, która stała się symbolem Moskwy. Odtąd odbywały się tutaj wszystkie uroczystości religijne i państwowe. W 1917 r. cerkiew stała się katedralnym soborem patriarchy Moskwy i całej Rusi, Tichona.
Po rewolucji w 1924 r. pojawił się pomysł zburzenia soboru i posta- wienia na jego miejscu gigantycznego Pałacu Rad (Dworiec Sowietow) z wielkim posągiem Lenina na szczycie. Ogromnych rozmiarów pomnik – monstrum nowej epoki, miał rzucić wyzwanie Ameryce i stać się pierwszą budowlą kraju i świata. Został zaprojektowany przez Jafona i Szczuko w formie ogromnej wieży zwieńczonej statuą Lenina trzy razy większą niż Statua Wolności. Architekci publicznie oświadczali, że cerkiew nie przedstawia żadnej wartości jako dzieło sztuki. Specjalnie powołano Związek Wojujących Bezbożników, którzy nawoływali do zburzenia świątyni jako pomnika caratu, który ściągnął na Rosję niesprawiedliwą i niepotrzebną wojnę 1812 roku. Zgodnie z osobistym rozporządzeniem Stalina świątynia została przeznaczona do rozbiórki i5 grudnia 1931 r. rozpoczęto jej wysadzanie. Marmury wykorzystano do budowy stacji metra Kropotkinskaja i Ochotnyj Riad, ławki z kamieni szlachetnych ozdobiły stację Nowokuznieckaja. Sobór zniszczono w przeciągu czterech miesięcy, uratowały się tylko niektóre detale. Oryginalny ikonostas przechowywany w Watykanie, obecnie po odbudowie świątyni powrócił na swoje pierwotne miejsce. Zachowane oryginalne płaskorzeźby z soboru znajdują się do dziś w klasztorze Dońskim. Mimo zburzenia soboru nie zrealizowano projektu Pałacu Rad z powodu II wojny światowej. To, co udało się zbudować, rozebrano, gdyż cenna stal potrzebna była wojsku. W efekcie na fundamentach niedoszłego Pałacu Rad pojawił się w 1958 r. basen Moskwa o powierzchni 13 000 m2. Był to odkryty, czynny cały rok basen z podgrzewaną wodą. Kłęby pary unosiły się na wolnym powietrzu, a wielu chętnych zażywało kąpieli nawet przy 20-stopniowym mrozie. Po zmianach ustrojowych w Rosji, począwszy od rocznicy 60-lecia wysadzenia soboru Chrystusa Zbawiciela, zaczęto myśleć o jego odbudowie. Został założony fundusz publiczny, zbierano dobrowolne datki, zorganizowano także międzynarodową akcję zbiórki pieniędzy na ten cel. W listopadzie 1994 r. Sobór Arcybiskupów Rosyjskiej Prawosławnej Cerkwi podjął decyzję o odbudowaniu świątyni. W dniu 7 stycznia 1995 r. po raz trzeci w historii położono kamień węgielny pod tę świątynię. Kąpielisko na początku lat 90. XX w. zamknięto. Odbudowa gigantycznej cerkwi, którą kiedyś wznoszono przez blisko 50 lat, tym razem trwała zaledwie dwa lata. W muzeum soboru Chrystusa Zbawiciela można zobaczyć stałą ekspozycję zdjęć i dokumentacji mówiących o kolejnych okresach historii świątyni. Muzeum znajduje się w dolnej cerkwi soboru, ul. Wolchonka 15.